Przedszkole Miejskie Specjalne nr 1
w Łodzi

Terapia ręki ma na celu usprawnianie małej motoryki, czyli precyzyjnych ruchów dłoni i palców oraz dostarczenie wrażeń dotykowych i poznawania dzięki nim różnych kształtów i struktur, materiałów i ich rozróżniania. Są to ćwiczenia i zabawy rozwijające sprawność ruchową dłoni dziecka, umiejętność chwytu pisania.

Terapia ręki jest wskazana dla dzieci wykazujących:

• problem z koordynacją ruchową,
• nieprawidłową postawę ciała,
• trudności grafomotoryczne (malowanie, pisanie),
• zaburzenia napięcia w zakresie kończyny górnej,
• zaburzenia kontroli wzrokowo-ruchowej,
• trudności w zabawach manualnych,
• trudności z wykonywaniem codziennych czynności(ubieranie, zapinanie guzików).

Rękę człowieka można nazwać narządem ruchowo-chwytno-badawczo-poznawczo-komunikacyjnym. Już to wskazuje dobitnie na jej ogromną rolę w naszym życiu. Ręka ludzka zbudowana jest z wielu elementów:

1. Rusztowanie kostne,
2. Stawy i torebki stawowe, więzadła, ścięgna zginaczy i prostowników(nie wykonują one ruchu, ale umożliwiają wykonanie go),
3. Liczne, bardzo zróżnicowane mięśnie, które są odpowiedzialne za wykonywanie przez rękę podstawowych ruchów chwytnych lub kombinacji poszczególnych rodzajów chwytów(najsilniejsze mięśnie leżą na przedramieniu, a dla ruchów precyzyjnych służą im mięśnie krótkie ręki).

Kości, stawy i mięśnie tworzą ściśle związaną ze sobą całość biologiczną i mechaniczną i wzajemnie na siebie oddziałują. Zarówno ich rozwój, jak i funkcjonowanie są od siebie nawzajem uzależnione. Do prawidłowego rozwoju mięśni konieczny jest dobry rozwój i stan kości oraz prawidłowa budowa i funkcjonowanie stawów. Patologia mięśni natomiast (zaniki, porażenia, niedowłady) może szkodliwie oddziaływać na stan stawów. Ręka spełnia swoje funkcje gdy wszystkie jej elementy składowe działają prawidłowo i zachowana jest ich wielostronna współpraca. Dlatego tak ważne jest, żeby nie usprawniać tylko poszczególnych części składowych(np. odtwarzania zgięcia palców), a pracować nad rozwojem funkcji (np. nauka trzymania i picia z kubka, zakładania i zapinania butów).

To, co robią nasze ręce i dłonie to rozwój naszej kory mózgowej oraz możliwości kontroli korowej wszelkich ruchów, od ruchów obszernych do bardziej precyzyjnych. Wszystkie nasze ruchy pochodzą z centrum korowego, zaś obszar odpowiedzialny za ruchy dłoni, kciuka i innych palców, zajmuje stosunkowo dużą powierzchnię w stosunku do pozostałych obszarów w korze odpowiedzialnych za inne ruchy. Sama dłoń jest ważna, ale  najważniejsze są właściwości mózgu i skomplikowany mechanizm nerwowy, dzięki któremu zdolni jesteśmy zapoczątkować ruch, koordynować swe zachowania ruchowe.

Rozwój małej motoryki zawiera się w całościowym rozwoju psychomotorycznym dziecka. Zależy on ponadto od sprawności dużej motoryki. Podczas prawidłowo przebiegającej integracji wrażeń dotyku, równowagi i propriocepcji dziecko rozwija duże grupy mięśniowe w piersi, szyi, ramionach i nogach oraz uczy się nimi koordynować. Dobra koordynacja dużej motoryki jest podstawą koordynacji małych grup mięśniowych. Dziecko, które codziennie ma możliwość zabawy i biegania na świeżym powietrzu, będzie zręczniej posługiwało się nożyczkami, niż dziecko, które większość czasu spędza przed telewizorem. Podstawowymi umiejętnościami rozwijanymi w trakcie doskonalenia motoryki małej są:

• kontrolowane ruchy rąk i palców,
• chwytanie przedmiotów jedną ręką bez pomocy,
• manipulowanie przedmiotem w celu wykonania zadania,
• skoordynowane używanie obu rąk.

Objawy słabo rozwiniętej małej motoryki:

• zaburzona praksja (zaplanowanie i wykonanie ruchu),
• niska wyćwiczalność w zakresie ruchów drobnych (brak precyzji ruchów) związana z nadmiernym lub za małym napięciem mięśni,
• brak koordynacji ruchów palców, dłoni i przedramienia,
• zakłócenia koordynacji wzrokowo-ruchowej przy czynnościach wykonywanych pod kontrolą wzroku(niski poziom graficzny oraz trudności w innych zadaniach plastycznych),
• niechętne podejmowanie czynności manualnych,
• poziom samoobsługi nieadekwatny do wieku dziecka.

Podstawowe zasady prowadzenia ćwiczeń usprawniających ręce:

1. Należy pamiętać o kolejności kształtowania się podstawowych funkcji rąk: sięganie, chwytanie, trzymanie, zwalnianie chwytu, przekładanie z ręki do ręki, wyrzucanie przedmiotów, itd. z jaką pojawiają się one w rozwoju ruchowym dziecka zdrowego.
2. Należy zaczynać od ćwiczeń najłatwiejszych do wykonania przez samo dziecko, by zachęcić do współdziałania i zabawy.
3. Przy istniejących różnicach w ogólnej sprawności między kończynami, należy rozpoczynać ćwiczenia od kończyny sprawniejszej, z lżejszymi niedowładami, następnie zastosować ćwiczenia kończyny słabszej.
4. Do wszystkich ćwiczeń należy wprowadzić interesujące pomoce (rekwizyty, zabawki).

Przykłady i propozycje ćwiczeń

Jeśli u dziecka jest słabo rozwinięta motoryka mała, powinno zostać poddane terapii, która rozwija duże i małe grupy mięśniowe. Podane ćwiczenia są tylko przykładami.

Ćwiczenia rozmachowe:

• zamalowywanie farbami dużych powierzchni za pomocą rąk, ruchami pionowymi lub poziomymi z zachowaniem kierunku od lewej do prawej, z góry na dół,
• zamalowywanie dużej przestrzeni ograniczonej konturem przestrzennym(palcami, kredą, węglem),
• rysowanie palcem, patykiem na dużej powierzchni rozlanej masy mydlanej, pianki do golenia, kiślu, rozsypanej mąki,
• uderzanie rolką po papierze, piankową w balon wiszący na sznurku,
• łapanie baniek mydlanych, dmuchanie na nie gruszkami do nosa,
• taczki,
• wycieranie piany z lustra,
• przekładanie małej poduszeczki dookoła siebie,,
• budowanie wieży z pudeł, jaśków,
• mieszanie w dużej misce z makaronem, kaszą, kasztanami,
• turlanie, przechodzenie przez tunele, czołganie,
• w podskoku odbijanie dłoni maczanej w farbie na papierze zawieszonym wyżej na ścianie,
• rozciąganie pończochy, gumy ręką przytrzymywaną stopą.

Ćwiczenia manualne:

• gniecenie w rękach gąbek, piłeczek,
• ugniatanie papierowych kul, darcie gazet, składanie papieru,
• przeciąganie sznurka, pociąganie za sznurki zawieszone, zwijanie sznureczka,
• przesypywanie kaszy, cukru, ryżu, piasku, żwirku z kubka do kubka, przelewanie wody, nasypywanie łyżką do kubeczka,
• zabawy masą solną, gliną, ciastoliną,
• wbijanie gwoździ w pieniek młotkiem,
• odkręcanie butelek, słoików,
• przewracanie kartek w książkach, gazecie,
• wałkowanie ciasta, wyciskanie foremek,
• wieszanie chusteczek na sznurku, przyczepianie ich spinaczami,
• składanie pociętych widokówek na części,
• składanie liter i cyfr z części,
• wyszukiwanie w worku wskazanych przedmiotów bez udziału wzroku,
• nakładanie korali geometrycznych na patyk wg wzoru.

Ćwiczenia ruchów precyzyjnych

• łamanie patyczków,
• wyciskanie wody z butelki (po musztardzie, keczupie, szamponie) i tryskanie nią po chodniku, napełnianie dzbanków,
• przebijanie palcem wskazującym bąbelków na folii z wypustkami,
• odpinanie klamerek przypiętych do ubrania dziecka chwytem trójpalcowym,
• temperowanie kredek dużymi temperówkami,
• wyciąganie chusteczek z rolki po folii aluminiowej,
• wyciąganie z miski z materiałem sypkim ukrytych skarbów,
• wkładanie rodzynek chwytem pęsetkowym do butelki o wąskim wlocie,
• dopasowywanie klocków do wgłębień wg kształtów,
• rozdzieranie papieru palcami,
• zwijanie palcami chusteczek, apaszek,
• kreślenie obszernych ruchów palcem, piórkiem, pędzlem w materiale sypkim,
• cięcie papieru nożyczkami po linii prostej, falistej, wycinanie form geometrycznych,
• "Paluszkowy teatrzyk" - nakładanie pacynek na palce i dotykanie po kolei palców do kciuka,
• ściskanie gniotek (balonów wypełnionych kaszą, ryżem, grochem, wodą),
• rozciąganie gumek recepturek i nakładanie na butelkę z wodą,
• wciskanie pinezek w tablicę korkową i wyjmowanie ich,
• otwieranie i zamykanie skarbonek, kłódek,
• robienie konfetti za pomocą dziurkacza,
• ugniatanie małych kulek z gazety trzema palcami (środkowym, wskazującym i kciukiem),
• wrzucanie guzików do skarbonki, słoika z otworem,
• stemplowanie stemplami z przekrojonego ziemniaka, jabłka, ogórka maczanych w farbie,
• kreślenie figur, kształtów za pomocą kreski łączącej wyznaczone punkty,
• obrysowywanie szablonów najpierw wewnątrz szablonu, a następnie po stronie zewnętrznej,
• pisanie dziecku liter na plecach-rozpoznawanie ich przez dziecko i wskazywanie na planszy, która leży przed dzieckiem,
• pogrubianie prostych wzorów (linii, kół),
• kropkowanie kwadratowych pól,
• rysowanie palcem wskazującym w piance do golenia.

Opracowała:
mgr Dorota Markowska