Czekając na rodzeństwo
Każdy rodzic, który planuje powiększyć swoją rodzinę o kolejne dziecko chciałby, aby jego entuzjazm podzielało również pierwsze dziecko, wychowujące się dotychczas jako jedynak. Wydaje się przecież, że nie ma nic lepszego niż rodzeństwo – wreszcie pojawia się ktoś bliski, w podobnym wieku, z kim można się świetnie bawić. Czy jednak zawsze pojawienie się w rodzinie nowego dziecka przebiega tak kolorowo? Ci, którzy mają rodzeństwo wiedzą, że narodziny młodszego brata lub siostry mają również drugą stronę medalu.
Zasadnicze znaczenie ma oczywiście to, czy dziecko chce mieć rodzeństwo, czy też nie. Decyduje o tym w dużej mierze charakter dziecka oraz jego wcześniejsze doświadczenia życiowe. Jeśli nie miało wielu okazji do przebywania z rówieśnikami, izoluje się, woli bawić się samo i jest silnie związane z rodzicami, to istnieje prawdopodobieństwo, że przyjmie w stosunku do młodszego rodzeństwa postawę negatywną i będzie je postrzegać jako rywala. Jeśli natomiast nasze dziecko miało wiele okazji do kontaktu z rówieśnikami, lubi wspólne zabawy i potrafi – w sposób adekwatny do stopnia rozwoju – rozstać się z rodzicem, to prawdopodobnie przyjmie do nowego domownika postawę pozytywną.
Warto jednak pamiętać, że nawet najbardziej entuzjastyczna reakcja ze strony dziecka nie gwarantuje braku problemów – świadczy raczej o tym, że nie do końca wie ono, z czym wiąże się posiadanie młodszego rodzeństwa. Nawet te dzieci, które cieszą się z narodzin brata lub siostry, mogą przejawiać zachowania problemowe, mające na celu przyciągnięcie uwagi rodziców, której spora część została im zabrana na rzecz nowego dziecka.
Jakiego typu zachowania problemowe mogą zatem pojawić się u starszego rodzeństwa? Bardzo różne, a u podstawy każdego z nich leży strach przed utratą najważniejszego miejsca w rodzinie, zainteresowania rodziców oraz mniej lub bardziej świadomie zadawane sobie pytania „Co ze mną? Czy rodzice nadal będą mnie kochać?”. Zachowania te można podzielić na trzy grupy:
- upodabnianie się do niemowlaka – np. moczenie, ssanie smoczka lub palca, chęć bycia karmionym piersią lub z butelki, zakładanie pampersa, kładzenie się i udawanie niemowlaka (dziecko obserwuje, że młodszemu rodzeństwu rodzice poświęcają dużo czasu, stara się więc zdobyć ich uwagę zachowując się podobnie do niego),
- bycie „niegrzecznym” – np. płacz bez powodu, niespełnianie poleceń, marudzenie, robienie awantur,
- agresja w stosunku do młodszego rodzeństwa – np. dokuczanie, gryzienie, potrącanie (jest to skrajna i stosunkowo najrzadsza forma wołania o uwagę rodziców).
Co zatem robić? Jak przygotować dziecko na przyjście na świat młodszego rodzeństwa? Jak radzić sobie z problemami pojawiającymi się po narodzinach? Poniżej przedstawiam kilka wskazówek.
- Jest istotne, aby nie mówić o perspektywie pojawienia się rodzeństwa zbyt wcześnie. Małe dziecko ma zupełnie inne poczucie czasu niż człowiek dorosły. Miesiąc jest całą wiecznością, więc jeśli powiadomi się je z sześciomiesięcznym wyprzedzeniem, to czekanie może być naprawdę uciążliwe. O ile więc dziecko samo nie zapyta, to lepiej jest odsunąć oznajmienie na ostatnie tygodnie. Na ogół nawet bardzo małe dzieci wychwytują zmiany w wyglądzie matki, jeżeli więc dziecko samo zapyta, to jest to idealny moment, by udzielić niezbędnych informacji.
- Nie można tworzyć wrażenia, że pojawienie się noworodka będzie świetną zabawą. Należy wyjaśnić dziecku, że rodzeństwo będzie małe, że nie będzie umiało się ruszać, będzie dużo płakać i wymagać wiele opieki. Trzeba bardzo wyraźnie podkreślić, że dziecko przychodzące na świat potrzebuje czasu, aby dorosnąć. Dlatego należy unikać argumentu „gdy urodzi się brat, będziesz miał się z kim bawić” – zanim to nastąpi minie wiele lat. Należy również jasno zaznaczyć, że nie można sobie wybrać płci rodzeństwa, a także że nie ma możliwości jego wymiany na inne – wydaje się to zabawne, ale nawet nieco starsze dzieci potrafią wyrażać takie prośby.
- Opowiadając dziecku o tym, jak będzie po przyjściu na świat rodzeństwa warto również wspomnieć, że wiąże się to z kilkudniową nieobecnością mamy w domu. Dla niektórych dzieci może być to duży problem.
- Dobrze jest czytać dziecku poruszające tematykę przyjścia na świat młodszego rodzeństwa (np. Kajtuś. Mała siostrzyczka Joceline Sanschagrin; Basia i nowy braciszek Zofia Stanecka).
- Dobrym pomysłem jest zabieranie dziecka na wyprawy do sklepów w celu zakupu rzeczy dla noworodka. Oczywiście, planując takie wyjścia trzeba brać pod uwagę zarówno swoje, jak i jego możliwości – zakupy muszą być krótkie, nie męczące i wesołe. Dobrze jest także pamiętać o kupieniu czegoś dla samego dziecka. Nie wszystko w rodzinie musi być sprawiedliwie i „po równo”, ale kiedy ma się pojawić nowy domownik, to najsprawiedliwsze, co możemy zrobić, to dać wyraźnie odczuć starszemu dziecku, które wkrótce zostanie „zdetronizowane”, iż ciągle jest kimś bardzo ważnym.
- W ciągu wielu tygodni poprzedzających narodziny nowego dziecka dokonuje się w domu wielu przygotowań. Jest bardzo ważne, aby dziecko nie nabrało przekonania, że zabiera mu się łóżeczko, wysokie krzesełko, zabawki oraz inne jego rzeczy i bez wahania oddaje się je nowemu domownikowi. Sprawą o pierwszorzędnym znaczeniu jest to, aby dziecko nie czuło, że usuwa się je na bok.
- Po powrocie ze szpitala warto okazać starszemu dziecku radość, że jest się w domu i że bardzo cieszy się na widok swojego dużego syna czy córki. W ciągu następnych dni i tygodni trzeba okazać starszemu dziecku, że pewne rzeczy nie uległy zmianie - pamiętać o nim nawet wśród miliona obowiązków, znaleźć czas tylko dla niego, kiedy ważne będą tylko i wyłącznie jego potrzeby. Warto jest wydzielić takie momenty w ciągu dnia, w których mama lub tata spędzają czas tylko z nim. Małe dzieci lubią codzienne rytuały, ponieważ dają im poczucie bezpieczeństwa, które jest im szczególnie potrzebne przy noworodku, który z ich punktu widzenia wprowadza chaos i zamieszanie. Takim rytuałem może być codzienny spacer do przedszkola lub czytanie przed snem. Dobrze jest ponadto przypominać odwiedzającym gościom, żeby podziwiając nowe dziecko nie zapominali o dotychczasowym ulubieńcu – poświęcili mu trochę czasu, przynieśli drobny upominek.
- Jeśli u dziecka pojawiają się zachowania z kategorii upodabniania się do niemowlaka należy szczególnie podkreślać tzw. przywileje starszeństwa – „Twoja młodsza siostrzyczka nie ma jeszcze ząbków, więc nie może jeść ciasteczek, ty jesteś już duży i możesz. Możesz też później chodzić spać, oglądać dobranocki, filmy...”.
- Dobrze jest w miarę możliwości i przede wszystkim chęci starszego rodzeństwa angażować je w opiekę i pielęgnację nowego dziecka (np. podawanie pampersów, prowadzenie wózka, kołysanie do snu). Nie należy jednak do tego zmuszać.
Podsumowując, najważniejsze jest, aby w jak najmniejszym stopniu przewrócić życie rodzinne do góry nogami i wpasować nowego członka rodziny w dotychczasowy rytm dnia. Należy postępować tak, by starsze dziecko nadal czuło się kochane, dostrzegane i otaczane opieką.
Opracowała: mgr Katarzyna Feret